ژئومورفولوژی و رسوب شناسی بخش شمالی دشت مختاران، خراسان جنوبی

حوضه آبخیز رودخانه های چاهکند و گز در بخش شمالی دشت مختاران و در جنوب کوههای باقران (جنوب بیرجند) واقع شده اند. مساحت این حوضه ها به ترتیب 56/154 و 7/45 کیلومتر مربع و به شکل کشیده و بادبزنی هستند. این منطقه با توجه به تقسیمات زمین شناسی ایران در فصل مشترک دو زون ساختاری فلیش شرق ایران و حاشیه شرقی بلوک لوت قرار گرفته است. مطالعات ژئومورفولوژی و فیزیوگرافی در این حوضه که با استفاده از نقشه های ترسیم شده در محیط نرم افزار arc gis صورت گرفته است نشان می دهد واحدهای مارن گچی و مارن توفی در منطقه مورد مطالعه بیشترین حساسیت را نسبت به فرسایش دارند و در این دو حوضه فرسایش مکانیکی قابل مشاهده است. به منظور بررسی تغییرات اندازه ذرات و عوامل موثر در ریز شوندگی در این دو رودخانه تعداد 47 نمونه رسوب از کانال اصلی رودخانه آنالیز شده و بر اساس آنها نوع رودخانه تعیین گردید. محاسبه پارامتر اندازه ذرات نشان می دهد که رسوبات رودخانه های مورد مطالعه عمدتا دارای جورشدگی بد و بسیار بد، کج شدگی بسیار منفی تا بسیار مثبت، کشیدگی بسیار پهن تا بسیار کشیده هستند که تغییرات زیادی نشان می دهد. رخساره های موجود در دیواره کانال این دو رودخانه شامل 4 رخساره گراولی، 2 رخساره ماسه ای و 1رخساره گلی می باشد که با توجه به آنها عناصر ساختاری مشخص گردید و سپس بر اساس مجموعه های رخساره ای و عناصر ساختاری مدل رسوبی این دو رودخانه که مشابه هم هستند، و از نوع بریده بریده با بار بستر گراولی اند، تعیین شد. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که عوامل مهم فرسایش و رسوبدهی حوضه آبخیز چاهکند و گز لیتولوژی واحدهای سنگی، فرسایش کنار رودخانه و توپوگرافی و شیب حوضه است. با توجه به مطالعات ژئوشیمی انجام شده در منطقه رسوبات رودخانه های چاهکند و گز دارای مقادیر بالایی از عناصر آهن، منیزیم، نیکل، کروم، آرسنیک و مولیبدن هستند که قطعا بر روی کیفیت آبخوان در این دشت تاثیر منفی خواهند داشت.